Trong cuộc sống, mỗi người đều có thể trải qua những biến cố khó quên như mất mát, tai nạn, bạo lực hay thất bại lớn. Những trải nghiệm này đôi khi để lại vết thương tâm lý sâu sắc mà người ta gọi là trauma. Đây là một khái niệm phổ biến trong tâm lý học hiện đại, được nhắc đến nhiều trong y tế, giáo dục cũng như đời sống xã hội. Vậy trauma là gì, nguyên nhân từ đâu, dấu hiệu nhận biết ra sao và làm thế nào để vượt qua? Hãy cùng tìm hiểu chi tiết trong bài viết sau.
Trauma là gì?
Trauma trong tiếng Anh có nghĩa là sang chấn, thường dùng để chỉ những tổn thương về mặt tâm lý hoặc thể chất do một sự kiện gây sốc, đau buồn hoặc khủng khiếp để lại. Trong tâm lý học, trauma thường được hiểu là sang chấn tâm lý, tức là những vết thương tinh thần mà con người phải đối mặt sau khi trải qua biến cố lớn.
Ví dụ:
-
Một người từng gặp tai nạn giao thông nghiêm trọng có thể bị ám ảnh khi ngồi lên xe.
-
Một đứa trẻ bị bạo hành có thể mang nỗi sợ hãi, mất lòng tin vào người khác khi trưởng thành.
Trauma không chỉ ảnh hưởng đến cảm xúc mà còn tác động lâu dài đến hành vi, tư duy và mối quan hệ xã hội.
Các loại trauma thường gặp
Trong tâm lý học, trauma được phân loại thành nhiều dạng khác nhau:
1. Acute Trauma (sang chấn cấp tính)
Xảy ra khi một người trải qua một sự kiện sốc duy nhất như tai nạn, thiên tai, bị tấn công.
2. Chronic Trauma (sang chấn mãn tính)
Hình thành khi cá nhân chịu đựng áp lực kéo dài như bạo hành gia đình, bắt nạt học đường, chiến tranh.
3. Complex Trauma (sang chấn phức tạp)
Xảy ra khi một người phải trải qua nhiều biến cố đau thương liên tiếp, để lại ảnh hưởng nặng nề đến tâm lý và nhân cách.
Nguyên nhân gây ra trauma
Có nhiều nguyên nhân dẫn đến sang chấn tâm lý, phổ biến gồm:
-
Bạo lực thể chất hoặc tinh thần: bị đánh đập, xúc phạm, bắt nạt.
-
Tai nạn, thiên tai: tai nạn giao thông, hỏa hoạn, động đất, lũ lụt.
-
Mất mát lớn: cái chết của người thân, chia tay, ly hôn.
-
Chiến tranh, xung đột: người sống trong vùng chiến sự dễ mắc hội chứng sang chấn.
-
Áp lực xã hội và học tập: thi cử, thất nghiệp, thất bại trong công việc.
Dấu hiệu nhận biết trauma
Người bị sang chấn tâm lý thường có những biểu hiện sau:
1. Về mặt cảm xúc
-
Lo âu, sợ hãi, ám ảnh.
-
Buồn bã, tuyệt vọng, dễ khóc.
-
Dễ cáu gắt, mất kiểm soát cảm xúc.
2. Về hành vi
-
Tránh né nơi chốn, con người hoặc sự kiện gợi nhớ đến biến cố.
-
Khó tập trung học tập, làm việc.
-
Có xu hướng tự cô lập, ít giao tiếp xã hội.
3. Về thể chất
-
Mất ngủ, ác mộng.
-
Cơ thể mệt mỏi, đau đầu, tim đập nhanh.
-
Dễ mắc các bệnh liên quan đến stress như đau dạ dày, cao huyết áp.
Hậu quả của trauma nếu không được chữa lành
Nếu không được xử lý kịp thời, trauma có thể dẫn đến:
-
Rối loạn lo âu
Người bệnh luôn cảm thấy bất an, sợ hãi vô cớ. -
Trầm cảm
Cảm giác buồn chán, mất động lực sống, thậm chí nghĩ đến việc tự tử. -
Rối loạn stress sau sang chấn (PTSD)
Ám ảnh, hồi tưởng liên tục về biến cố cũ, ảnh hưởng nghiêm trọng đến cuộc sống. -
Khó xây dựng mối quan hệ
Người bị trauma thường thiếu niềm tin, khó duy trì tình cảm bền vững.
Cách vượt qua trauma và chữa lành sang chấn tâm lý
1. Tự chăm sóc bản thân
-
Duy trì thói quen sống lành mạnh: ăn uống đủ chất, ngủ nghỉ hợp lý, tập thể dục.
-
Thư giãn bằng thiền, yoga, đọc sách hoặc nghe nhạc.
2. Tìm sự hỗ trợ từ người thân
Chia sẻ với bạn bè, gia đình để giảm bớt gánh nặng cảm xúc.
3. Liệu pháp tâm lý
Tham gia các buổi trị liệu với chuyên gia tâm lý để học cách đối diện và chữa lành.
4. Điều trị y tế (nếu cần)
Một số trường hợp nặng có thể cần dùng thuốc hỗ trợ theo chỉ định của bác sĩ.
5. Xây dựng môi trường tích cực
Bao quanh mình bằng những người lạc quan, hoạt động mang lại niềm vui và ý nghĩa.
Cách phòng tránh trauma trong cuộc sống
-
Tạo môi trường gia đình an toàn, tránh bạo lực.
-
Xây dựng kỹ năng quản lý stress và cảm xúc.
-
Học cách giao tiếp, giải quyết mâu thuẫn lành mạnh.
-
Tăng cường giáo dục về sức khỏe tâm thần trong nhà trường và xã hội.
Trauma và văn hóa hiện đại
Ngày nay, khái niệm trauma không chỉ tồn tại trong tâm lý học mà còn xuất hiện nhiều trong văn học, điện ảnh, âm nhạc và đời sống. Người trẻ thường nhắc đến trauma như một cách nói về nỗi đau nội tâm hoặc vết thương quá khứ cần được chữa lành. Việc cởi mở nói về trauma giúp xã hội dần giảm kỳ thị sức khỏe tâm thần và khuyến khích mọi người tìm sự hỗ trợ khi cần.
Kết bài
Trauma là gì? – Đó là sang chấn tâm lý, những vết thương vô hình nhưng ảnh hưởng mạnh mẽ đến cảm xúc, hành vi và chất lượng cuộc sống. Ai cũng có thể trải qua trauma, nhưng quan trọng là chúng ta đối diện và chữa lành nó như thế nào. Với sự quan tâm từ gia đình, bạn bè, chuyên gia và chính bản thân, mỗi người đều có thể vượt qua trauma để sống hạnh phúc và tích cực hơn.